GÖZALTINA ALMA, GÖZALTI SÜRESİ VE İTİRAZ

GÖZALTINA ALMA, GÖZALTI SÜRESİ VE İTİRAZ

 

GÖZALTINA ALMA NEDİR ?

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunun Madde 91 ve devamında düzlenen gözaltı; özellikle soruşturma evresinde savcı kararı ile yakalamadan sonra veya çağrı üzerine gelen şüphelinin kişi hürriyetinin sınırlı bir süre için kısıtlanmasıdır.

Ceza muhakemesinde bir koruma tedbiri olan gözaltına alma; kanunun verdiği yetkiye göre, yakalanan kişinin hakkındaki işlemlerin tamamlanması amacıyla, yetkili hâkim önüne çıkarılmasına veya serbest bırakılmasına kadar kanunî süre içinde sağlığına zarar vermeyecek şekilde özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanıp alıkonulması olarak tanımlanır. (YİGY m.14) Gözaltı kararı genellikle şüphelinin ifadesinin alınması amacını taşımaktadır.

Tutuklama kararı hâkim tarafından verilirken gözaltına alma kararı savcı kanalıyla verilir. Aynı zaman gözaltına alma kararının tutuklama kararı gibi yüze karşı verilmesi zorunlu olmayıp yakalama işlemi gerçekleştiren kolluk, durumu derhal cumhuriyet savcısına bildirmiş olmakla birlikte savcının gözaltına alma kararı vermesi mümkündür. Gözaltı kararının kolluk amiri tarafından verilebilmesi mümkün değildir.

Gözaltı kararı verilebilmesi için, kişinin suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığı gerekir. (CMK 91/2)

Gözaltına alınan kişinin ilk olarak sağlık kontrolleri yapılır. Tıbbî muayene, kontrol ve tedavi, adlî tıp kurumu veya resmî sağlık kuruluşlarınca yapılır. Gözaltına alınan kişinin ifadesini alan veya soruşturmayı yürüten kolluk görevlisi ile bu kişiyi tıbbî muayeneye götüren kolluk görevlisinin farklı olması zorunludur. Hekim raporu üç nüsha hâlinde düzenlenir. Kolluk görevlileri tarafından, hekim raporunu verecek birime, yakalananın nezarethaneye giriş raporu mu, yoksa çıkış raporu için mi getirildiği yazılı olarak bildirilir. (YİGY m.9)

 

Gözaltına alınan kişinin herhangi bir nedenle yerinin değiştirilmesi, gözaltı süresinin uzatılması, serbest bırakılması veya adlî mercilere sevk edilmesi işlemlerinden önce de sağlık durumu hekim raporu ile tespit edilir.

 

Düzenlenen hekim raporlarından; bir nüshası sağlık kuruluşunda saklanır, iki nüshası ise raporu düzenleyen sağlık kuruluşunca kapalı ve mühürlü bir zarf içerisinde ilgili Cumhuriyet başsavcılığına en seri şekilde gönderilir. Bunlardan bir nüshası Cumhuriyet savcısı tarafından gözaltına alınanın kendisine veya vekiline verilir, bir nüshası ise soruşturma dosyasına eklenir. Bu raporların düzenlenmesinde ve Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesinde 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 157nci maddesinde belirtilen gizlilik kurallarına uyulur ve bu amaçla gerekli tedbirler ilgili sağlık kuruluşunca alınır. (YİGY m.9)

 

Gözaltına alınan kişi tutukevine değil nezarethaneye konulur. Şüpheli veya sanık gözaltına alındığında veya gözaltı süresi uzatıldığında, Cumhuriyet savcısının emriyle bir yakınına veya belirlediği bir kişiye gecikmeksizin haber verilir. (CMK m.95)

 

Bir kişi aynı olayla ilgili iki kez gözaltına alınmaz. Ancak yeni ve yeterli bir delilin mevcut olması halinde tekrar gözaltı kararı alınabilir. Gözaltı süresinin dolması veya sulh ceza hâkiminin kararı üzerine serbest bırakılan kişi hakkında yakalamaya neden olan fiille ilgili “yeni ve yeterli delil elde edilmedikçe” ve Cumhuriyet savcısının kararı olmadıkça bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz. (CMK m91)

 

Gözaltına alınan kişi bırakılmazsa, en geç belirlenen süreler sonunda sulh ceza hâkimi önüne çıkarılıp sorguya çekilir. Sorguda müdafi de hazır bulunur. (m.91/7) Müdafinin hazır bulunması sorgu için zorunludur. Suçun niteliği ne olursa olsun tutuklama istemi ile sulh ceza hâkimi önüne çıkarılan şüphelinin müdafisi bulunması zorunludur. Müdafi yokluğundan tutuklama incelemesi yapılamaz.

 

GÖZALTI SÜRELERİ

Gözaltı süreleri; şüphelinin yakalanması anından itibaren başlar. Eğer şüpheli çağrı üzerine karakola gelmiş ise gözaltı süresi şüphelinin gelmesinden itibaren başlamış sayılır.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 90ıncı maddesine göre yakalanan kişi Cumhuriyet savcısı tarafından bırakılması emredilmezse, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınır. (YİGY m.13) Gözaltı süreleri azamî süreler olup, gözaltına alınan kişilerin işlemlerinin en kısa sürede bitirilmesi esastır. (YİGY m.14)

 

• Bireysel Suçlarda Gözaltı Süreleri;

Bireysel suçlarda gözaltı süresi yakalama anından itibaren 24 saattir. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre 12 saatten fazla olamaz. (CMK m.91/1) Esas gözaltı süresi 24 saat olmakla birlikte, şüpheli, savcının tutuklama istemi üzerine hâkim önüne çıkarılacaksa eğer 12 saatlik yol süresi ile birlikte bu gözaltı süresi 36 saati geçemez. Bireysel suçlar şüpheli, tutuklama kararına kadar en fazla 36 saat gözaltına alınabilir.

Bireysel Suçlarda gözaltına almaya karar veren makam savcılıktır.

 

• Toplu Suçlarda Gözaltı Süreleri;

Toplu suçlarda gözaltı süresi 24 saat olmakla birlikte savcı her defasında gerekçe bildirerek bu süreyi 3 gün daha uzatabilir. Her defasında en fazla 1 gün uzatır. Toplu suçlarda savcı tutuklama istemi ile şüphelileri hâkim karşına çıkarmak için ekstra bir süre verilmez. Toplu suçlarda gözaltı süresi 4 günü aşamaz.

Toplu suçlarda gözaltına almaya karar veren makam savcılıktır.

 

• CMK 94/1 İç Güvenlik Paketi Kapsamında Kolluk Gözaltı Süresi;

Bu madde kapsamında olağanüstü olarak gözaltına alma işlemi de bireysel ve toplu suçlar olarak iki şekilde düzenlenmişti.

 

Bireysel Suçlar için; Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla kişi hakkında 91/4’de liste halinde sayılan suçlarda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından 24 saate kadar gözaltına alma kararı verilebilir. (m.91/4)

Toplu Suçlar için; Şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda 48 saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir. (m.91/4)

 

Yukarıda sayılan süreler savcının bilgisi dahili olmadan şüphelinin kolluk tarafından gözaltında tutulabileceği süre olup bu sürelerin sonunda ya savcıya durum bildirilir ya da derhal şüpheli salıverilir. Mülki amirin belirlediği kolluk tarafından gözaltına alınma süreci bir tazyik süresidir. Bu bir idari işlemdir. İfade alınma işlemi bu süre içinde uygulamaz. Eğer bu sürelerin sonunda durum savcıya bildirildi ise savcı; bireysel suçlar için 24 saat, toplu suçlar için 48 saatlik bir gözaltı süresine karar verilebilir.

 

• 7145 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu Geçici Madde 19 Kapsamında Gözaltı Süreleri

25.7.2018 tarihli ve 7145 sayılı Kanunla getirilen bu düzenleme yürürlüğe girdiği 31.7.2018 tarihinden itibaren 3 yıl süre ile uygulanacaktır.

 

Bu düzenlemeye göre; Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren 48 saati, toplu olarak işlenen suçlarda 4 günü geçemez. Gözaltı kararını savcı verir fakat gözaltı süresini uzatma kararı cumhuriyet savcısını talebi ile hâkim tarafından karar verilir.

 

Delillerin toplanmasındaki güçlük veya dosyanın kapsamlı olması nedeniyle gözaltı süresi, birinci cümlede belirtilen sürelerle bağlı kalmak kaydıyla, en fazla iki defa uzatılabilir. Gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin karar, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine yakalanan kişi dinlenilmek suretiyle “hâkim” tarafından verilir. (m.19-a)

 

Bireysel suçlarda uzatmayla birlikle kişi en fazla 6 gün, toplu suçlarda uzatmayla birlikte en fazla 12 gün gözaltında tutulabilir.

 

GÖZALTI KARARINA NASIL İTİRAZ EDİLİR ?

• Yakalamaya veya gözaltına almaya ilişkin karara karşı; kişinin kendisi, eşi, yakını (kardeş, anne, baba, çocuk, yakın akrabalar) veya müdafisi sulh ceza hakimliğine ivedilikle itiraz edebilir.
• Sulh ceza hakimliği 24 saat içinde itiraz hakkında karar verir.
• Bu itirazın kabul edilmesi halinde savcı bu kabul kararına karşı itiraz edemez.

 

ÇOCUKLARA İLİŞKİN YAKALAMA VE GÖZALTI

Yakalama, gözaltına alma ve ifade alma yönetmeliğinde çocuklara ilişkin yakalama ve gözaltı için özel ve sınırlı düzenlemeler mevcuttur.  (YGİY m.19) Bu düzenlemelere göre;

 

• Fiili işlediği zaman 12 yaşını doldurmamış olanlar ile 15 yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler; suç nedeni ile yakalanamaz ve hiçbir suretle suç tespitinde kullanılamaz.

 

Kimlik ve suç tespiti amacı ile yakalama yapılabilir. Kimlik tespitinden hemen sonra serbest bırakılır. Tespit edilen kimlik ve suç, mahkeme başkanı veya hâkimi tarafından tedbir kararı alınmasına esas olmak üzere derhâl Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir.

 

 

 

 

• 12 yaşını doldurmuş, ancak 18 yaşını doldurmamış olanlar suç sebebi ile yakalanabilirler.

 

Bu çocuklar, yakınları ile müdafiye haber verilerek derhâl Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilirler; bunlarla ilgili soruşturma Cumhuriyet başsavcısı veya görevlendireceği Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır.

• Çocuğun gözaltına alındığı ana-baba veya vasisine bildirilir.
• Kendi talebi olmasa bile müdafiden yararlandırılır, ana-baba veya vasisi müdafi seçebilir.
• Müdafi hazır bulundurulmak şartı ile şüpheli çocuğun ifadesi alınır.
• Kendisinin yararına aykırı olduğu saptanmadığı veya kanunî bir engel bulunmadığı durumlarda ana-babası veya vasisi ifade alınırken hazır bulunabilir.
• Yetişkinlerden ayrı yerlerde tutulur.
• 2253 sayılı Çocuk Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunda yazılı suçlar büyüklerle beraber işlendiği takdirde soruşturma evresinde çocuklarla ilgili evrak ayrılır, soruşturmaları ayrı ayrı yürütülür.
• Çocukların kimlikleri ve eylemleri mutlaka gizli tutulur.
• Suçun mağduru çocuksa, bunlara karşı işlenen suçüstü hâllerinde, kovuşturulması suçtan zarar gören kimsenin şikâyetine bağlı olan fiillerde şüphelinin yakalanması ve soruşturma yapılması için şikâyet şartı aranmaz.
• Çocuklarla ilgili işlemler mümkün olduğu ölçüde sivil kıyafetli görevliler tarafından yerine getirilir.
• Çocuklara kelepçe ve benzeri aletler takılamaz. Ancak, zorunlu hâllerde çocuğun kaçmasını, kendisinin veya başkalarının hayat veya beden bütünlükleri bakımından doğabilecek tehlikeleri önlemek için kolluk tarafından gerekli önlemler alınır.